Over de huidige spoorwegovergang in Zaandijk stonden aan het Guispad veel molens waaronder aan de noordzijde Het Fortuin als een van de vele papiermolens met lange droogschuren. Aan de zuidzijde, in Westzaan, stond en staat nog steeds de Papiermolen De Schoolmeester. Ze kennen elkaar want toen was er geen A8 die het uitzicht verstoorde.
Ze hebben 163 jaar schuin tegenover elkaar gestaan in Zaandijk en Westzaan en hielden elkaar in de gaten. Opvallend dat er nu weer een relatie is ontstaan.
Papiermolen Het Fortuin
Gebouwd door bouwheer Jan Pietersz. van der Leij in het begin der 18e eeuw. De molen bestond al in 1731.
In 1837 kwam “Het Fortuin” voor een bedrag van NLG 11.000,– in het bezit van de firma Van Gelder Schouten & Comp. Deze plaatste er een van de eerste stoommachines van de Zaanstreek in. Het was experimenteren: stoom en wind tegelijk op dezelfde molen. De omliggende molens klaagden over last van roet door het stoken met steenkool, waardoor Van Gelder verplicht werd enkel met turf te stoken. Na veel tegenslag en verlies werd de molen in 1855 molen van de hand gedaan en kwam in bezit van Cornelis Honig Jansz. De nieuwe eigenaar, de firma Jan Honig & Comp. en werkte daarna weer met windkracht.
In de avond van 4 januari 1894 raakte de pelmolen “Het Guiswijf” ook staande aan de noordzijde het Guispad tijdens het doppenmalen in brand. Door de hevige en koude Noordoostenwind (het was -15 graden C.) raakt door overwaaiend vuur de naastgelegen papiermolen Het Fortuin ook in brand. De brand was zo hevig dat blussen niet mogelijk was, dus stak de brandweer alle energie in het behouden van de naastgelegen molen De Veenboer. Door het nathouden ontstond een ijslaag van enkele mm op de molen als bescherming en door de naar het noorden draaiende wind werd de molen behouden. Het was een enorme brand, alle Zaanse brandspuiten waren aanwezig en het Guispad stond vol met nieuwsgierigen voor het grootse schouwspel. Beide molens zijn geheel platgebrand en een 20-tal arbeiders werden brodeloos.
Op het molenerf werd een stenen pakhuis gebouwd waarop de molennaam overging. Thans is dit in gebruik als woonhuis, ten noorden van het Guispad, naast het politiebureau.
Cornelis Honig Jansz, fabrikant onder de naam Jan Honig & Comp., gaat in 1894 over van papiermaker naar papierhandelaar en dat in 1912 overgaat op zijn zoon Abraham Honig Cz.
Abraham neemt in 1913 Jacob Krijt Maartenszn in dienst. Na het overlijden van Abraham in 1947 koopt Jacob de firma. Zijn zoon Maarten komt eind 1949 op kantoor, een paar maanden voordat zijn vader sterft.
De ontwikkeling van het bedrijf ging voortvarend verder. Zo breidde Maarten de zaak meer en meer uit tot Papiergroothandel Krijt te Zaandijk en later Krijt Krommenie. In 1991 richt Maarten de Stichting Krijt Hulpfonds dat weer de totstandkoming van het Fortuinfonds mogelijk heeft gemaakt.
Beknopt overzicht
1719
Jan Pietersz van der Ley kocht het erf van de afgebroken volmolen De Morgenstar aan het Guispad in Zaandijk om er een papiermolen te bouwen.
1720/1721
Het Fortuin werd gebouwd door Jan Pieterz van der Ley. De molen behoorde niet tot de rederij van de De Bonsem en De Wever maar werd wel onder de firmanaam Jan, Claas en Aris van der Ley gedreven. Parten in de molen zijn nimmer in verkoop gekomen.
1750
Jan Pietersz overleed en de molen kwam in handen van Claas Jansz en Aris Jansz.
1773
Claas verleed en de helft van de molen gaat naar zijn dochters Aaltje en Maritje.
1774
De firma van der Ley werd opgeheven en Aris van der Ley nam de molen over en zette het bedrijf voort onder de oude naam. Aris verwerft ook het pakhuis ‘Zaandijk’
1776
Aris, bijna 70 jaar oud , had geen opvolgers en nam zijn aangehuwde 14 jarige neef Jan van Vleuten in dienst.
1781
Overlijden van Grietje Vis, echtgenote van Aris van der Ley .
1784
Jan van Vleuten trouwde op 22 jarige leeftijd met de even oude Aagje Jansdr. Honig.
1788
Aris maakte zijn testament. Bij overlijden krijgt Jan van Vleuten NLG 40.000,- met de bepaling dat hij de papierfabriek voor de erfgenamen onder de oude naam zou voortzetten. Hiervoor ontving hij jaarlijks NGL 600,- en de halve winst.
1800
Aris van der Ley overleed en Jan van Vleuten werd via de legaten eigenaar van de molen. Hij heeft onder de firmanaam Jan, Claas en Aris van der Ley het bedrijf voortgezet. Jan van Vleuten erfde ook het woonhuis Lagedijk 96 in Zaandijk.
1835
Jan van Vleuten overleed op 73 jarige leeftijd en had geen opvolgers.
1837
De erfgenamen van Jan van Vleuten veilden de stilstaande molen en deze kwam in handen Van Gelder Schouten en Comp. Deze firma plaatste er als eerste Zaanse papiermolens een stoommachine in.
1855
Na de mislukking van deze ‘verstoming’ door Van Gelder kocht Cornelis Honig Jansz van de firma Jan Honig en Comp de molen en richtte deze weer in voor het maken van grauwpapier met windenergie. Van deze periode hield Cornelis Honig een nog beschikbaar handgeschreven dagboek bij.
1894Op 4 januari raakte de molen in brand door overslaande vonken van de brand in de aangrenzende molen het Guiswijf. De molen brandde geheel af en werd niet herbouwd. De Firma Jan Honig en Comp werd in Zaandijk voortgezet als papiergroothandel en waarmee de basis werd gelegd voor de latere Papiergroothandel Krijt, en later voortgezet door Buhrmann-Ubbens, PaperlinX.
Bronnen: Boorsma, Voorn, Couwenhoven e.a.