Jacob Honig Jansz. Jr. (1816-1870) stamde uit het Zaandijker geslacht, dat achtereenvolgens aan het roer stond van de papierbedrijven Jan Honig & Zoon (1738-1765), Jacob Honig & Zoonen (1765-1837) en Jacob Honig & Zoon (1837-1854). Als jongeman was hij werkzaam voor het laatste bedrijf onder leiding van zijn vader Jan Jacobsz. Honig (1792-1867). Op 38-jarige leeftijd maakte hij de liquidatie mee. Honig werd makelaar-assuradeur en burgemeester. Daarnaast was hij actief als romanschrijver, amateur-historicus en verzamelaar van antiquarische boeken, kaarten tekeningen, prenten enz. de Zaanse geschiedenis betreffende. Na zijn dood schonk zijn oudste zoon Jacobus Johannes Honig (1842-1923) in 1890 de Boekerij van Jacob Honig Jsz. Jr., alsmede diens (postuum aangevulde) topografisch- historische atlas aan de toenmalige gemeente Zaandijk. Deze bevinden zich thans in het Gemeentearchief Zaanstad. De Boekerij werd gecatalogiseerd en gepubliceerd in 1900 en de historisch-topografische atlas ‘Zaanlandia Illustrata‘ in 1917.
In 1914 publiceerde de Vereeniging tot Instandhouding en Uitbreiding der Zaanlandsche Oudheidkundige Verzameling ‘Jacob Honig Jsnz. Jr.’ een catalogus van ‘Schilderijen en voorwerpen betrekking hebbende op huiselijk, maatschappelijk leven, handel en nijverheid, klederdrachten, penningen, enz.’ met daarin 473 catalogusnummers. Veel van deze objecten zijn verzameld door de Zaanlandsche Oudheidkundige Vereeniging ‘Jacob Honig Jsz. Jr.’ in de geest van de oorspronkelijke verzamelaar. Aan de toenemende belangstelling voor historische voorwerpen die de Zaanse culturele en economische geschiedenis had in belangrijke mate de ‘Tentoonstelling van Zaanlandsche Oudheden en Merkwaardigheden’ bijgedragen, die 40 jaar voordien (en daarmee vier jaar na de dood van Honig) plaatsvond. De huidige presentatie ‘Typisch Zaans’ in het Zaans Museum refereert aan deze expositie uit 1874.
ZOV-OBJECTEN IN HET ZAANS MUSEUM
Naast portretten van de familie Van Gelder omvat de Zaanlandsche Oudheidkundige Verzameling ‘Jacob Honig Jsz. Jr.’ meerdere papierhistorisch relevante objecten, zoals 1 fabrikeursportret (cat. nr.39), 2 molenschilderijen (cat. nrs. 64 en 88), 2 schepvormen (cat. nrs. 281.a en b.), 2 koperplaten (cat. nrs. 282 en 283) en 11 merkblokken van de firma’s J. Kool & Comp., Van der Ley, J. Honig & Z. en J. Honig & Comp. (cat. nr. 286.a. t/m k.) voor riemkappen, modellen van een maalbak of Hollander (cat. nr. 284) en een kalanderpers (cat. nr. 285), enz. De portretten van de familie Van Gelder en overige papierhistorische objecten zijn verworven na 1914.
ZOV-OBJECTEN IN HET HONIG BREETHUIS
Zeven papierhistorische objecten uit de Zaanlandsche Oudheidkundige Verzameling ‘Jacob Honig Jsz. Jr.’ zijn sinds 1940 geëxposeerd in de voormalige papierfabrikeurswoning te Zaandijk, die sinds 1999 te boek staat als Honig Breethuis. Hier zijn o.m. te vinden: Een schilderij van papiermolen ‘Het Herderskind’ (cat. nr. 42), een schepvorm voor velijnpapier met watermerk van BREET (cat. nr. (281), een beschilderd haardschutje met voorstellingen van de papiermolens de Veenboer en het Herderskind (cat. nr. 261), een koperplaat voor een riemkap met postruiter (cat. nr. 282), een gevelsteen (cat. nr. 291) en huwelijkspenningen van de papierfabrikeurs Cornelis Breet (cat. nr. 433) en Arent Breet (cat. nr. 436). De pastelportretten van de papierfabrikeurs Jacob Breet (ZOV-04389), Klaas Breet (ZOV-03618) en Jan Kool (ZOV-01281.02) en hun echtgenotes en kinderen konden na 1914 aan de collectie worden toegevoegd. De originele portretten van het echtpaar Kool hangen in het Honig Breethuis. De overige zijn als reproductie te zien naar de originelen in het depot van het Zaans Museum.
Bronnen & objecten
Papierhistorisch relevante objecten uit de catalogus van 1914:
32. Portret op paneel van een Zaanlandsche vrouw, volgens de overlevering de echtgenote van Jan van der Ley, papierfabrikant te Zaandijk. Zij is voorgesteld ten halve lijve, naast een tafel en houdt bloemen in de hand. Haar costuum is die van een dame uit een 17e eeuwsche koopmansfamilie en komt geheel overeen met dat der echtgenoote van den heer De Lange op het familietafereel. (Hg. 83 ½ br. 60 ½ cM.) [ZM; ZOV-01288]
39. Portret op doek van Pieter Klaasz de Jong, koopman en papierfabrikeur te Westzaan, geboren 17 October 1777, overleden 29 Juli 1849, (br. 41, hg. 50 cM.) [ZM; ZOV-01268]
64. Schilderij op doek, door L. Oomheyn (br. 106, hg. 43 cM.). Afbeelding van den papiermolen “de Voorn” te Wormerveer, van de firma C.A. en G. Honigh te Zaandijk, 17de eeuw. [ZM; ZOV-01318]
88. Schilderij, waterverf achter glas. Voorstellende de papiermolen “Het Herderskind”, met beweegbare roeden, (hg. 42, br. 60 cM.). [HBH; ZOV-01316]
157. Tabaksdoos van ijzer, waarop geschilderd de papiermolen “de Vergulde Bijkorf” te Zaandijk en gezicht op het IJ voor Amsterdam. [vermist]
281. Papiervormen, afkomstig van de firma de Erven D. en C. Blaauw te Wormerveer, in het koperdraad gevlochten de naam D.C. Blauw, J. van Hall en een bijenkorf, omringd met een krans en vier bijen. Een papiervorm, waarin de naam Breet in het koperdraad gevlochten. Deze vormen werden gebruikt om de papierstof uit de schepkuipen te scheppen. Zij werden van koperdraad vervaardigd, het papiermerk en de naam van den fabrikant er in gevlochten. De voornaamste Zaanse papiermerken waren: Propatria, Bijkorf, Londen, Venetiaansche Wapen, de Drie Lelien (Fransche wapen), Schelpen, Posthoorn, Amsterdamsche wapen, Narrekap.
285. Klein model van een papierglansrol of mangel, in de oude papiermolens gebruikt. [ZM; ZOV-01546]
286. Houten blokken, waarvan in roode kleur afdrukken of merken gemaakt werden voor de omslagen der papierpakken. Zij werden gebruikt in de 17de, 18de en 19de eeuw. In de blokken zijn de volgende papiermerken gesneden:
b. De Hollandsche maagd in den tuin met speer en hoed, benevens het Amsterdamsche wapen, onder de woorden Super fine fine; het geheel omringd door een krans van bloemen, waarin Propatria. [ZM; ZOV-01531]
c. Posthoorn op een schild, omringd door een krans van bloemen, onder op een lint de woorden Superfyn J. H. en Z. (Jacob Honig en Zoon). [ZM; ZOV-01532]
d. Papiermolen in doorsnee, waardoor de verschillende werkzaamheden te zien zijn. Op het lijf van den molen het wapen van Zaandijk onder een schild, vastgehouden door twee engelen en waarop de woorden Fyn Papier, het geheel omringd door bloemranken en pakken papier, waarop het Amsterdamsche wapen en de letters P. v. L. (P. van der Leij). [ZM; ZOV-01524]
e. In het midden de leeuw met den pijlenbundel en het zwaard op een schild, daaronder de inscriptie J. H. & Co. (Jan Honig & Comp.)
f. In het midden de leeuw met het zwaard met het zwaard, vasthoudend een lint, waarop de woorden Super Fine Fine, daaronder de inscriptie J. H. & Co., alles omringd door een raam met bloemranken.
g. Wapen van het Koninkrijk Holland, in de vier hoeken de leeuw met den pijlenbundel en de adelaar, boven de kroon. [ZM; ZOV-01528]
i. De Hollandsche Maagd met een wiel, de leeuw met den pijlenbundel en weegschaal in den tuin, boven op een lint Propatria, in het midden het Amsterdamsche wapen, onder de woorden Super Fine Fine, J. H. & Co. (Jan Honig & Comp.)
j. In het midden een bijenkorf, waaromheen het woord Honig, boven de papyrusbloem omringd door bloemen en ranken, onder J. H. & Co. (Jan Honig & Comp.)
433. Zilveren huwelijkspenning. Voorzijde: een biddend vrouwenfiguur naast een altaar, waarop een brandend hart en het getal 25. Bij het altaar een pelikaan en een hoorn van overvloed. Aan de linkerzijde een zuil, waartegen een anker. Onderaan het opschrift: aan de Voorizenigheid. Keerzijde: Dit zilver wierd vervaardigt tot een blyk van dankbaarheyd en vriendschap te gelyk Voor Breet en Nen, toen hun gelukkig paaren weer wierd herdagt na 25 jaaren den 6 Sept. 1792. Omschrift: Cb. 6 April 1744 in de echt vereen. 6 Sept. 1767. Middellijn 4 ½ cM. Gegr. Lageman. [HBH; ZOV-02099]
436. Zilveren huwelijkspenning. Voorzijde: een echtpaar, offerende bij een brandend altaar, waarop een slangencirkel met 25 en twee samenverbonden harten op loof geplaatst. Daarnevens, rechts, een hoorn van overvloed en een Mercuriusstaf en links een lepelaar en onklaar anker. Rechts nog pakken papier en een papiermolen. Het geheel bestraald door het Alziend Oog. In de afsnede: Met waarde dankbaarheid. Lageman fec. Keerzijde: boven een huwelijkstoorts en palmtak het opschrift: Arent Jacobsz. Breet geboren 10 Juny 1745 en Barbertje Pieters Corver geboren 20 September 1747, in den echt vereenigd 6 November 1768. Dit nieuw vervaardigd zilverstuk Wyst aan ’t genoeglyk echtgeluk Van Breet en Corvers paaren Voor vyf en twintig jaaren. 6 November 1793. Midellijn 4 ½ cM. [HBH: ZOV-02097]
445. Zilveren penning ter nagedachtenis van Pieter Smidt van Gelder te Womerveer. Voorzijde: borstbeeld van Petrus Smidt van Gelder. Keerzijde: Geb. 27 Sept. 1762, overl. 15 Sept. 1842. Opschrift: Ter nagedachtenis aan zijn talrijk nageslacht, omringd door een krans van 80 sterren. Graveur j. P. Schouberg. Middellijn 4 cM. Deze penning werd vervaardigd bij gelegenheid van zijn 80sten verjaardag. Hij overleed echter eenige dagen te voren. Van Gelder was papierfabrikant en een verdienstelijk penningkundige. [ZM; ZOV-02116]